Zawoja to rekordowa miejscowość – należy bowiem do największych i najdłuższych wsi w Polsce, a jej zabudowa ciągnie się aż przez 18 kilometrów! To oczywiście nie jedyny warty zapamiętania fakt dotyczący tego miejsca. Okolice Zawoi są wyjątkowo malownicze – to zasługa sąsiedztwa Babiej Góry, najwyższego szczytu polskiej części Beskidów, i przepięknej przyrody Babiogórskiego Parku Narodowego, który we wsi ma swoją główną siedzibę. Jest to zatem świetna baza wypadowa dla turystów, chcących eksplorować nie tylko słynnego Diablaka, ale też pasma Policy oraz Jałowca.
W samej wsi jest kilka urokliwych zabytków i miejsc, które przybliżają kulturę beskidzkich górali. Można odwiedzić bacówkę, by spróbować oryginalnego oscypka czy żentycy, oraz wybrać się do Zawoi Markowej, gdzie znajduje się skansen budownictwa ludowego.
Urok Zawoi doceniali także nasi dziadkowie, wieś już w dwudziestoleciu międzywojennym bowiem popularnym letniskiem. Turyści nadal cieszą się wspaniałym miejscowym klimatem, przyrodą i szlakami turystycznymi, pozwalającymi odkrywać bliższe i dalsze zakątki Beskidów. Trasy wytyczono także na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego, którego obszar stanowi wyjątkową przyrodniczą wartość. Babia Góra objęta jest nie tylko ochroną parku narodowego, włączono ją także do sieci Natura 2000, a UNESCO-MaB uznało ją za rezerwat biosfery – między innymi dzięki zachowanej kompletnej strefowości.
Podczas wypoczynku w Zawoi warto poznać bliżej kulturę górali babiogórskich, wyróżniającą się wyjątkową gwarą, obrzędowością a także strojami. W tym celu można odwiedzić skansen, miejscowe izby pamięci oraz Babiogórskie Centrum Kultury, przy którym działa kilka kapel ludowych. Jedną z ważniejszych imprez promujących miejscową kulturę jest Babiogórska Jesień, odbywająca się pod koniec sezonu wypasowego. Główny punkt wydarzenia stanowi redyk, czyli powrót do wsi pasterzy ze stadami owiec. Poza redykiem Babiogórskiej Jesieni towarzyszą koncerty, targi sztuki ludowej oraz warsztaty.
Zimą Zawoja jest miejscem, które przyciąga amatorów białego szaleństwa. Działa tam kilka stacji narciarskich, z popularnym Mosornym Groniem na czele. Na jego szczyt można wjechać koleją krzesełkową – warto znaleźć chwilę na podziwianie widoków, gdyż z tego punktu świetnie widać Babią Górę i jej otoczenie. Uzupełnienie tras zjazdowych stanowi dobrze przygotowana infrastruktura, obejmująca szkółkę narciarską, wypożyczalnię sprzętu oraz serwis.
W takiej wsi jak Zawoja jest wiele miejsc godnych uwagi, ale warto zobaczyć tam przede wszystkim zabytkowe budowle sakralne. Najcenniejsza to drewniany kościół parafialny pw. św. Klemensa, który znajduje się w Zawoi Centrum. Ukończono go w 1759 roku, a pod koniec XIX wieku gruntownie przebudowano. Jego bryła nawiązuje do architektury niemieckiej i szwajcarskiej, natomiast we wnętrzu można zobaczyć późnobarokowe wyposażenie oraz XX-wieczną polichromię.
W Zawoi można zobaczyć również XVIII-wieczną murowaną kaplicę tzw. zbójnicką – według tradycji ufundowanej przez zbójników jako wotum przebłagalne – oraz zbudowaną przez mieszkańca wsi w 1908 r. kaplicę Matki Bożej Anielskiej.
Ciekawym przykładem miejscowego budownictwa są trzy sąsiadujące ze sobą kamienne piwniczki, które dodatkowo przykrywają drewniane szopy, oraz dzwonnica loretańska. Popularne było przekonanie, że dzwonki umieszczone w takiej dzwonnicy odstraszają płanetników, czyli złe duchy, które ściągają na wieś pioruny i grad. Wszystkie te obiekty znajdują się w Zawoi Czatoży, a jeszcze więcej przykładów budownictwa ludowego kryje miejscowy skansen. Znajduje się on w Zawoi Markowej na Markowej Roli i jest czynny od wtorku do niedzieli.
Poza tym dla mieszkańców Zawoi ważne są pamiątki związane z Janem Pawłem II. Zanim został papieżem chętnie przyjeżdżał do wsi, zatrzymując się w drewnianym domku, przez miejscowych nazywanym „księżówką”. Wiemy, że wędrował do Markowych Szczawin i na Diablak. W kościele, który znajduje się w Zawoi Wilcznej, wisi podarowany przez papieża obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy z jego własnoręcznym podpisem.
Zawoja to idealny punkt wypadowy na beskidzkie szlaki, dlatego w wolnym czasie warto zaplanować jakąś wyprawę. Warto podjąć rękawicę i zdobyć szczyt Babiej Góry! Podczas wspinania się na wysokość 1725 m n.p.m. można podziwiać rzadkie gatunki roślin oraz niezwykłe widoki. Trzeba też mieć na uwadze panującą tam zmienną pogodę – typowymi zjawiskami są zamglenia i silny wiatr.
Na szczyt prowadzi kilka szlaków, ale najczęściej wybierane prowadzą z Przełęczy Krowiarki przez Perć Akademików oraz przez Markowe Szczawiny. Wybierając przejście Percią Akademików trzeba wziąć pod uwagę fakt, wytyczono ją po północnej, bardzo stromej stronie Babiej Góry. Na najtrudniejszych podejściach trzeba korzystać z klamer i łańcuchów. Z tego względu jest to również trasa jednokierunkowa i nie ma możliwości zawrócenia. Każdy, komu udało się wejść na Babią Górę, może potwierdzić, że widoki stamtąd są niesamowite! Jeśli pogoda pozwala widać Tatry, Małą Fatrę oraz Pasmo Policy.
W okolicy Zawoi wyznaczono także trasy rowerowe tzw. singletracki. Zlokalizowane są w Masywie Mosornego Gronia, zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie. To system łatwiejszych i trudniejszych podjazdów, z których chętnie korzystają turyści potrzebujący większych wyzwań.
Wypoczywając w Zawoi warto poszukać regionalnych smaków i produktów, takich jak oscypek i żentyca. Można je znaleźć w zawojskich bacówkach, w gospodarstwach agroturystycznych czy karczmach. Natomiast po szaleństwach na stoku czy długiej górskiej wędrówce każdy powinien zjeść prawdziwą kwaśnicę z baraniną – nic tak nie wzmacnia i nie rozgrzewa jak to danie! W Zawoi popularny jest także rosół, do którego zamiast makaronu podaje się ziemniaki, oraz buchty, czyli bułeczki z ciasta drożdżowego z nadzieniem. Oczywiście w miejscowych restauracjach można zjeść również typowe kotlety schabowe i pizzę. Warto jednak skusić się także na dania związane z regionem.
Aby zjeść obiad w Zawoi trzeba liczyć się z wydatkiem rzędu 20-30 zł. Cena wzrasta, gdy zamawiane są dwa dania oraz deser.
Pośród noclegów w Zawoi dominują oferty obiektów z kategorii kwatery i pokoje. Cieszą się dużą popularnością wśród rodzin, par i osób szukających przytulnych pokoi z łazienkami. Zazwyczaj w części wspólnej znajduje się kuchnia i salon, a poza tym teren wokół domu. To również szansa na znalezienie niedrogiej oferty – zdarzają się ceny rzędu 25 zł za usługę. W Zawoi można także wynająć domek, co zazwyczaj interesuje większe grupy. W obiektach tego typu wygodnie wypoczywa około 8 osób, a do dyspozycji mają sypialnie, pokój dzienny, łazienkę i odpowiednio wyposażoną kuchnię.
W Zawoi warto zwrócić uwagę na oferty noclegów w gospodarstwach agroturystycznych. Zazwyczaj gościny udzielają gospodarze, którzy oferują nie tylko pokoje, ale często również domowe posiłki. W niektórych miejscach goście mogą brać udział w życiu gospodarstwa, na przykład pomagając w karmieniu zwierząt. Oferty agroturystyczne w Zawoi cieszą się popularnością przede wszystkim u rodzin z dziećmi, dla których to jedyna okazja do bliskiego kontaktu z prawdziwą wsią.
Oprócz tego wśród noclegów w Zawoi można znaleźć oferty obiektów z kategorii apartamenty, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domy wakacyjne, pensjonaty i hotele.
Ceny noclegów w Zawoi są zróżnicowane i zależą od kategorii obiektu, jego lokalizacji a także oferowanych udogodnień. Średnia cena wynosi 138 zł, ale bez trudu można znaleźć o wiele tańsze propozycje. Najkorzystniej jest sprawdzić oferty obiektów z kategorii kwatery i pokoje, gdyż ceny zaczynają się tam od 25 zł.
Poza tym na ceny noclegów w Zawoi wpływa też pora roku. Utarło się, że w sezonie wysokim za wypoczynek zapłacimy więcej niż w mniej popularnych terminach. Innym kryterium, od którego zależą te koszty, jest weekend – niektórzy właściciele obiektów noclegowych podnoszą wtedy ceny, które mogą być nawet o 13% wyższe od obowiązujących w dzień powszedni.
Wśród najczęściej wybieranych udogodnień w Zawoi na pewno należy wymienić łazienkę. Większość turystów nie chce dzielić tej przestrzeni, dlatego wolą zapłacić nieco więcej, by móc korzystać z prywatności i wypoczywać bez skrępowania. Ważną kwestię stanowi także dostępność parkingu – najchętniej wliczonego w cenę noclegu. W obiekcie noclegowym powinna być dostępna telewizja i internet, oraz możliwość korzystania z kuchni. Część osób interesuje także wyżywienie, za które są skłonni dodatkowo zapłacić.
Jako że w okolicy Zawoi biegnie wiele szlaków turystycznych, poszukujący noclegów turyści zwracają uwagę na lokalizację obiektu. Największym zainteresowaniem cieszą się miejsca, w pobliżu których jest wejście na trasy prowadzące na Babią Górę.
